معماری پایدار همساز با اقلیم
اقلیم حالات عمومی هوا بر اساس متوسط مشاهداتی است که در طی چندین سال صورت گرفته است. اقلیم هر منطقه از مشاهدات دراز مدت فاکتورها جوی و بررسی منفرد و ترکیبی این فاکتورها تابش، حرارت محسوس، فشار، باد، رطوبت نسبی، نقطه اشباع، ابرها، مه، شدت و نوع ریزشهای جوی، تبخیر و تعرق 6 و غیره حاصل می گردد (کسمایی، 1391).
1-6-2- تفاوت عناصر و عاملهای اقلیمی
در بررسی و مطالعه دانسته های اقلیمی باید بین عنصر و عامل اقلیمی تفاوت قائل شویم. دما، رطوبت، فشار و تابش خورشید، هرکدام یک عنصر اقلیمی تلقی می شود. تلفیق و آمیزه ای از این عناصر را که معرف یک حالت فیزیکی معین در اتمسفر است مانند گرما، بارش و ابرناکی نیز یک عنصر اقلیمی در نظر میگیرند. اما عامل اقلیمی، عاملی است از قبیل ارتفاع، جهت و پوشش که به نحوی در فضای مورد مطالعه تأثیر داشته باشد. گاهی یک عنصر اقلیمی میتواند عاملی برای عنصر دیگر باشد. مثلا دما برای رطوبت، رطوبت برای ابرناکی و ابرناکی برای تابش، عنصر اقلیمی به شمار می آیند. تشخیص کیفیت واقعی عوامل و عناصر یادشده در سنجش یا دیدهبانی، به هدف بررسی و شیوه مطالعه بستگی دارد (کاویانی، ۱۳۹۱: ۲۷).
نکته حائز اهمیت این است که عناصر اقلیمی قابل تغییر هستند، ولی عوامل اقلیمی همیشه ثابت هستند و میتوانند بر عناصر اقلیمی تأثیرگذار باشند.
2-6-2- عناصر اقلیمی در معماری
توجه به اقلیم و عناصر اقلیمی در معماری می تواند سکوی پرشی برای پرواز به سوی معماری پایدار باشد. دقت در این امر مهم جهت استفاده بهینه از نیروهای طبیعی نظیر خورشید و باد، حائز اهمیت میباشد. برخی عناصر اقلیمی تأثیرگذار در معماری عبارتاند از: تابش آفتاب، دمای هواء رطوبت هوا، باد و بارندگی میباشد.
3-6-2- ویژگیهای محدودههای اقلیمی
از نظر مقیاس منطقه مطالعه، آب و هواشناسی به شاخه های ذیل تقسیم می شود (کاویانی، ۱۳۹۱: ۲۹).
- بزرگ اقلیم
اقلیمی است که سیستم های بزرگ جوی و گردش سیاره ای پدید می آید و قالب اصلی آن را اغتشاش های بزرگ مقیاس جوی از جمله سیکلونها و آنتی سیکلون ها، موجهای بلند و رودبادها تشکیل می دهند. سیستم های مذکور، در مقیاس های زمانی روز، هفته و ماه عمل کرده، مناطق وسیعی از سطح کره زمین را زیر نفوذ خود قرار میدهند.
- متوسط اقلیم
اقلیمی است که تحت تأثیر عوارض سطح زمین شکل می گیرد و بر حسب مورد، اقلیم دامنه، دره، ساحل، مرداب و غیره نامیده می شود. مکانیسم های مربوط به این اقلیم محدودند (همچون نسیم دریا و خشکی) و اصولا در مقیاس ساعت می توانند عمل کند.
- اقلیم محلی
جزئی است از اقلیم متوسط که اصولا نتیجه ناهمگنی پوششی عوارض سطح زمین است و با توجه به آن می توان از اقلیم مزرعه، جنگل، شهر و غیره نام برد.
4-6-2- ریز اقلیم (خرد اقلیم)
این اقلیم که کوچکترین واحد اقلیمی به شمار می آید، تحت شرایط فیزیکی دقیق و ظریف سطح زمین (بافت، جنس، رنگ و شیب) شکل میگیرد. مکانیسمهای ریز اقلیم"، زیر نفوذ اصطکاک باد در سطح زمین هستند و بین عناصر جوی را در فواصل کوچک تشدید میکند.
هر شهر با بافت خود،شکل ساختمانها و نحوهی قرارگیری آنها، مصرف سوختهای فسیلی، سطوحی که سبب جذب گرما میشود (آسفالت)، وجود پوشش گیاهی که با تبخیر و تعرق سبب کاهش دما می شود، فواره های آب در بوستانها و ... ، اقلیم خاصی را بوجود می‌آورد که به آن ریز اقلیم می‌گویند. شهرهای بزرگی که ساخت و سازهای به هم فشرده و بلندی دارند بر میزان دما به خصوص دمای حداقل در فصل تابستان اثر می گذارند این مساله در شهرهای ساحلی و نواحی کوهستانی که وزش نسیم دریا به خشکی و کوهستان به دره سبب خنکی هوا در فصل تابستان می شود بسیار اثر گذار است و در این شهرها سبب بالا رفتن دمای حداقل در فصل تابستان می شود. هر چه از پیرامون یک شهر به سمت مرکز شهر حرکت کنیم دما افزایش پیدا می کند که ناشی از: مصرف سوختهای فسیلی بیشتر و تولید بیشتر گازهای گلخانه ای،ساختمانهای بلند مرتبه و به هم فشرده که مانع ورود باد و تهویه ی مناسب به مرکز شهر می شود و سطوح آسفالت که سبب جذب گرما می شود،می باشد و در بیشتر موارد در مرکز شهرهای بزرگ دما بالا می رود و یک جزیره حرارتی در مراکز شهر شکل میگیرد. بوستانها در شهرها به دلیل تبخیروتعرق درختان و گیاهان و فواره های آب، دما را تا حدودی پایین می آورند. البته ایجاد بوستان و افزایش پوشش درختی در مناطق مرکزی شهرها یکی از راههای کاهش دما و از بین بردن جزیره ی حرارتی بر فراز مرکز شهرها است (کاکایی، 1391).
امروزه در طراحی شهرها باید شرایط اقلیمی هر محل به خصوص زاویه ی تابش خورشید و جهت باد در نظر گرفته شود و جهت خیابانها و کوچه ها به نحوی طراحی شود که با عناصر اقلیمی هر محل سازگاری لازم راداشته باشد. یعنی تهویه مناسب را داشته باشد تا هم در فصول گرم دمای هوا کاهش پیدا کند و هم آلودگی داخل شهرها خارج گردد و در فصل سرد به خصوص شهرهای نواحی کوهستانی برای جلوگیری از پدیده یخ زدگی خیابانها و کوچه ها جهت تابش آفتاب در طراحی شهری در نظر گرفته شود.